日本語練習虫

旧はてなダイアリー「日本語練習中」〈http://d.hatena.ne.jp/uakira/〉のデータを引き継ぎ、書き足しています。

蘭語増補版「ショメル日用百貨」Coffeeの項

#珈琲咖啡探索隊 で話題の『厚生新編』の原本の種本にあたる仏語版「ショメル Chomel 日用百貨 Dictionnaire œconomique」の大幅な〈増補版〉である蘭語
https://books.google.nl/books?id=k_5BAAAAYAAJ&hl=ja&pg=PA399#v=onepage&q&f=false
上記Googleブックスのtext版は二段組みを正しく解釈せず左段と右段を一連の同一行として連結した状態になっている他、多くの文字種でOCR化けが発生している残念な状態なので、蘭語を知らない自分にも明らかであるような誤りを正してみた。




COFFEE; Coffij; Caffee, is de pit of korrel uit een kleine boomvrugt, naar een laurierbesie gelijkende, die uit twee deelen bestaat , welke in de vrugt aan maikanderen fluiten; deszelfs koleur is geelagrig, en een weinig uit den groenen; hebbende een meelagtige smaak.

De boom, die deeze vrugten voortbrengt, is een zoort van Jasmijn , en word gewoonlijk Cofeeboom genaamt, in 't latijn Jasminum Arabicum , lauri folio ,cujus Semen apud nos Coffee dicitur, JUSSIEU; (Coffea , LINN. Spec. Plant.): Deeze boom groeit pijramidswijze,zijnde van onderen tot bovenen met takken digt bezet, die na bovenwaarts geduurig korter worden, en telkens twee tegens malkanderen overilzaan , zodanig , dat ze 1net de twee honger {iaande een kruis vormen; de bladen groeijen op dezelfde wijze aan de takjes, en gelijken in gedaante naar de lauriersbladen, maar zijn wat grooter en van bovenen ligter groen en fraai glanfende, maar onder witagtiggroen; de bloemen koomen uit de oxels der bladen voort, zijn pijpagtig, naar boven uitgebreid en in vijf deelen gefnippelt; van koleur wit, of zomtijds wat. roodagtig, bijzonder gelijkende naar de bloemen van de Spaansche Jasmijn, en hebben ook een diergelijke zeer sterke en aangenaame reuk; na de bloemen volgen de vrugten , die wat langwerpigrond zijn, en rijpwordende , de groote en koleur van donkerroode kerssen verkrijgen; hebbende van binnen twee korrels of boontjes , die met haare platte kant digt aan malkanderen zitten , en dus te zaamen als een korrel, na de laurierbesien gelijkende, uitmaaken, en een bleekgroene of geele koleur hebben; maar gescheiden zijnde, is elke korrel, na de eene zijde platagtig, met een diepe voor gegroeft, en aan de andere bolagtig verheven, zo als we dezelve hier te lande zien; de vrugt, schoon naar een kersse gelijkende, heeft geen vleesch van binnen, maar een lijmige vogtige stoffe, die eenigzins laszoetagtig smaakt, en allengskens met de buitenschil opdroogt. Deeze boom is zeer aangenaam, niet alleen wegens zijne bevallige altijddumende groente en geurige bloemen, maar ook, dewijl hij meest het geheele jaar door bloeit, en altijd met onrijpe en rijpe vrugten belaaden is.

Groeiplaats. Hij groeit natuurlijk van zelven in het zogenaamde Gelukkige Arabien, en wel voornaamelijk in het Landschap Temen, wordende aldaar ook zorgvuldig in plantagien wegens de vrugten gekweekt, en men zegt, dat hij 'er de hoogte van 30 tot 40 voeten kan verkrijgen , maar zelden dikker als 4 a 5 duimen word. Het was uit het gemelde Arabien, dat de Coffee-boonen voor deezen alleen van daan gebragt wierden; dog naderhand, en wel ontrent het begin deezer eeuw, hebben de Hollanders de versche vrugten uit Arabien gehaalt en omtrent Batavia, of 't Eijland Java gezaait, om te onderzoeken, of decze boomen aldaar ook niet zouden willen groeijen, het welke zodanig gelukt is, dat 'er hedendaags aanmerkelijke plantagien van Coffee-boomen op Java, Ceilon, en elders meer in. OostIndien gevonden worden, en 'er jaarlijks een groote menigte Coffee-boonen van daar naar Europa gebragt word, tot merkelijk voordeel van de Nederlandsche OostIndische Compagnie. Deeze onderneeming hebben de Hollanders voornaamelijk te danken , aan den vermaarden Amsterdamschen Burgemeester Nrcotaas WITSEN , die teffens 'ook Bewindhebber der OostIndische Compagnie, en Opziender van de Amsterdamsche Stadstuin was; deeze bezorgde, onder andere goede dingen , niet alleen , dat de toenmaalige Gouverneur van Indien, de Heer VAN HOORN,versche Caffeebonnen van Mocha deed koomen, en dezelve ontrent Batavia liet planten, maar bevool ook naderhand, dat men eenige jonge boomtjes van Batavia naar Holland, in de Amsterdamsche Stadstuin of Hortus Medicur zoude overzenden, gelijk zulks met de Retourscheepen geschiede; welke aldus de eerste Coffee-boomen geweest zijn, die men in Europa heeft gezien; en waarvan eene aan den Koning van Frankrijk , als een zonderling geschenk , gezonden wierd: Ook is het van deeze boomen, uit welkers zaad (dat door konstmiddelen der minerij, tuinerij, in deeze gewesten volmaakt rijp word ,) alle de Coffee-boomen, die men zedert in de Vorstelijke en andere voornaame tuinen van Europa gekweekt heeft, voortgekoomen zijn, en waar van zelfs in zommige tuinen geen klein aantal gevonden worden , gelijk men onder anderen in de voortreffelijke tuin van Prins EUGENIUS van Savoijen, te Weenen, voor ongeveer 40 jaaren een geheel klein boschje van Coffee-boomen (dog binnens huis in vaten staande) gezien heeft ; die meest alle vrugtdraagende en taamelijk groot waaren, zo dat 'er jaarlijks een rijken oogst van coffee-boonen van kwam; dog alleen tot liefhebberij en vermaak , zo als men ligt kan begrijpen.

Gelijk het nu de Hollanders met de Coffee-boonen in OaseIndien gelukt was, zo namen ze niet lang daar na, ook proeven daar van in hunne Americaansche Volkplantingen, te Surinamen, Berbice, en op't Eiland Curassouw; het welke insgelijks wel geslaagt, en ook van de Franschen en Engelschen in hunne Volkplantingen aldaar nagevolgt is , zo dat 'er tegenswoordig ook een goede menigte Coffee-boonen uit de WestIndien naar Europa gebragt word , en men heeft dus drieerlei hooftzoorten van Coffee-boonen, als Arabische of Mochaasche, OostIndische en WestIndische.

De algemeene naam deezer Boonen, word in bijna alle Europische taalen, Coffee, Caffee, Coffij , Koffij , Cahve, Kahvee, Cove , Covee, of op diergelijke wijzen geschreeven en uitgesproken; gelijk ook de drank, die daar van be reid word , zodanigen naam draagt; maar de Arabiers en Turken noemen dezelve Cahouah, Cahouch of Caave, waar uit het woord Caffee of Coffee ontstaan is ; dog de boom, die de Coffee-boonen voortbrengt, word door de Arabiers niet aldus, maar Bon, Ban, Buna, Bunchoes, Bunchum, enz. genaamt. Dat men deeze zaaden boonen noemt, schijnt tot reden te hebben, om dat dezelve de gedaante van boonen vertoonen, en niet, om dat ze als boonen in peulen zouden groeijen; nog ook van 't arabische woord Bon of Buna , dat, gelijk gezegt is, de boom, en niet de vrugt betekent.

Onder de gemelde drie hoostzoorten van Coffee-boonen zijn de Arabische, anders gewoonlijk Levantsche boonen genaamt, de kleinste, en donkergeelste van koleur, maar de beste van reuk en smaak, die ook ongebrand een aangenaame geur boven alle andere zoorten hebben; deeze worden ook weder in drie zoomen onderscheiden , waar van de beste zoort Baboure genaamt word, wordende deeze meest voor den Turkschen Keizer en't Serail bewaart; de overige twee zoorten , Saki en Salabi genaamt, worden in Turkijen, Persien, Armenien en Europa verkogt, dog men gebruikt thans in Europa wel meest van de Oast en WestIndische boonen, dewiji de Levantsche veel duurder dan deeze zijn.

De OastIndische Coffee-boonen, die meest doorgaans Javeansche bonnen genaamt worden, zijn de grootste en bleekgeelste; maar de Westlndische, die gewoonlijk den naam van Surinaamsche boonen draagen, zijn middelmatig groot, tusschen de Arabische en Javaansche 't midden houdende , en haar koleur is wit of meest groenagtig, wordende voor de flegtste gehouden , hoewel egter smaakelijk genoeg zijn. In 't algemeen worden de boonen van allerleij zoorten , die eenigzins groenagtig zijn , de beste geagt, dewijl die meest altijd de verichste zijn; en men heeft verder bij het koopen der boonen in 't gros agt te geeven , dat de baalen niet nat geweest en wceder gedroogt zijn, dewijl de boonen door 't vogt heel schielijkbederven en smaakeloos of onsmaakelijk worden. Als men de coffee in de kleine winkels gebrand en gemaalen koopt, moet men zorg draagen, dat die niet met het eene of het andere vervalscht, zijn; gelijk zommige winkeliers niet ontzien, zulks uit baatzugt te doen; dog om dit voor te koomen , zo heeft men het gebruik ingevoert, dat men de gebrande coffee veel in tegenswoordigheid van de keepers maait; het welke egter ook nog om een andere rede geschied, namelijk, dewijl de gemaalene coffee zeer ras verslaat, en zijn aangenaamste geur en smaak schielijk verliest; 't welke ook de gebrande boonen doen, egter niet zo schielijk, weshalven men die ook in wel digt sluitende bussen moet bewaaren, en niet al te veel te gelijk in voorraad moet branden.

Men heeft onderzogt, of men de geur en smaak van de coffee niet door de eene of andere inlandsche goedkoopere vrugt of andere zaaken zoude kunnen nabootzen; tot dien einde heeft men veld en andere boonen , erwten, cicers, linsen, rijst , rogge, tarwe, amandelen. haazel nooren, gepelde garst, broodkorst, enz. op diergelijke wijze als de coffee gebrand , en vervolgens drank daar van toebercid; dog deeze dranken, komen wel eenigzins, de eene minder de andere meer, bij die van de coffee, maar men kan 'er de aangenaame coffeegeur en fiaak geenzins inbrengen; ondertusschen heeft men bevonden, dat de gebrande cicers, rogge en amandelen onder allen 't naaste bij de coffeesmaak koomen ; gelijk dan ook zommige gemeene menschen, die de mode van het coffee-drinken willen volgen , schoon de bekrompenheid hunner middelen zulks verhindert, zig van de cicers of rogge in plaats van Coffee-boonen bedienen; ook worden beide gebruikt tot het vermengen of vervalschen van de Coffee.

De Coffee-drank is eigentlijk een Arabische drank, daar dezelve reeds in aloude tijden in gebruik is geweest, en vervolgens bij andere Oostersche volkeren, inzonderheid bij de Turken en Parsiaanen in gebruik geraakt is; die dezelve in 't bezondere zeer veel nuttigen , het welke hoostzaakelijk schijnt van daan te koomen , dewijl zij, volgens de Wet van hunnen gewaanden Profeet MAHOMETH , geen wijn moogen drinken; De Coffee is bij hen zo gemeen, en een zodanige lekkernij, dat ze dezelze dagelijks niet eens, maar dikwils drinken , en bij de bijeenkomsten word hij terstond, benevens de tabak voorgedient; ook vind men die in alle Turksche plaatzen in een menigte Coffee huizen altijd gereed . Naderhand is dezelve ook in Europa bekend geworden , en zulks 't eerst in Frankrijk, ontrent 't jaar 1650, waar toe de Asiatische of Turksche Kooplieden de eerste gelegenheid hebben gegeven; want als deeze te Maaseille koomende, zig , volgens de Turksche gewoonte , dagelijks verscheidene maalen van de coffee-drank bedienden, dien zij van de meedegebragte coffee-boonen bereideden , zo maakte zulks de aangeboorene nieuwsgierigheid der Franschen gaande , om deezcn drank te proeven, en dewijl ze dezelve naar kunnen smaak vonden, zo gaf haar zulks aanleiding, om coffee-boonen voor hun gebruik door de gemelde en andere Turksche kooplieden te doen koomen , 't welke dus de eerste oorsprong van het coffee drinken in Eurapa is geweest , dat zig vervolgens binnen korten tijd, door het geduurig meer toevoeren van coffee-boonen, in alle de overige Europische Landschappen zodanig verspreid heeft, dat dezelve tegenswoordig van de Europeaanen bijna even zo veel en algemeen gedronken word, als van de Turksche en andere siatische volkeren. keren, en de coffeehandel geen geringe tak van de Europische negotie geworden is. Het houden der Coffeehuisen heeft ook zijnen oorsprong van de Turken, want in het begin wierd aan eenige met cooffee naar Europa koomende Turrksche kooplieden , te Marseille, Paris en Landen vergunt, om zodanige huizen, naar hunne landswijze , op te regten; het welke vervolgens aan zommige der inwoonders van de gemelde en andere groote steeden aanleiding gaf, zulks ook aldus na te doen , om daar door hun voordeel en belstaan te vinden, waar door dus de Coffeehuisen opgekoomen, en allengskens vermeerdert zijn.

Kweeking van de Coffee-boomen in Europa.

Willen de liefhebbers van vreemde zeldzaame gewasfen, jonge Coffee-boomen in deeze Europische gewesten voortkweeken, en in hunne tuinen onderhouden; zo moeten ze voor eerst en vooral versche vrugten hebben , die niet lang geleden , rijp geworden zijn , dewijl de vrugten, als ze maar een korten tijd buiten de grond blijven , niet willen spruitetn deeze steekt men in een pot, met goede losse aarde gevult, ongeveer een vingerbreed diep, die men vervolgens. in een runbak zet, in broeijende warme run; als dan spruiten dezelve binnen zes weeken en de jonge boomtjes koomen voor eden dag, mits dat men de aarde altemets, als ze begint droog te worden , bevogtigt; zijnde het tegens 't uitdroogen der aarde ook dienstig , dat men de bak in zeer heet weer met matten beschaduwt: Ook staat nog aantemerken, dat men de vrugten of besien niet van haar merg moet zuiveren , nog de boonen van een scheiden, dewijl zulks doende, zij zo wel niet willen groeijen. Als dan de jonge boomtjes ongeveer een paar duimen hoog geworden zijn , verplant men elk in een bijzonder potje , dat niet groot moet zijn , en men zet ze dan weder in de warme runbak; bij het verplanten zorg draagende, dat men ze met aarde om haare wortel verplant en de wortels voor al niet gebrooken of beschadigt worden , nog dezelvelang uit de grond blijven, 't welk haar anders ligtelijk zoude doen bederven; vervolgens moet men in agt noemen, dat de bak dagelijks min of meer, naar de gesteltheid van het weer, gelugt worde; ook moet men ze bij heet weer op het heetste van den dag beschaduwen , en niet verzuimen haar dikwils water te geeven , dog niet te veel te gelijk: Daar na tegen 't najaar , als de nagten beginnen koud te worden, moeten de jonge boomtjes in een runkas , dat is , in een stookkas waar in een warm runbedde is, gebragt, en in de run gezet worden ; dog , die niet al te heet moet zijn , en men moet de bak geduurende de winter bekwamelijk warm maar niet al te heet stooken , ook niet verzuimen de aarde op zijn tijd matig te oozen , op dat de aarde altijd bekwaamelijk vogtig blijve en niet geheel uitdrooge , want dit is voor deeze en alle diergelijke tedere gewassen zeer nadeelig en meest doorgaans doodelijk.

Het volgende voorjaar brengt men de boomen uit de runkas weder in de runbak, en behandelt ze daar in gelijk in de voorige zomer; op welke wijze men dezelve jaarlijks moet koesteren , tot dat ze 3 of 4, jaaren oud en wat harder geworden zijn , als wanneer men ze 's zomers in de trekkas , zonder dezelve in run te zetten , onderhouden kan, hoewel het beter is, dat men de jonge boomen in de volgende jaaren , 's winters nog in run zet, tot dat ze nog wat ouder geworden zijn: Als men dezelve op de gemelde wijze met warmte, lugtgeving en bevogtiging wel behandelt; zal men schoone jonge boomtjes kunnen teelen, die doorgaans in 't derde of vierde jaar vrugtbaar worden, en rijpe vrugten geeven: Nog staat aantemerken , dat wanneer deeze boomtjes te veel wortels gemaakt hebben, zo dat de pot daar moede gevult is, en dezelve door de gaten der potten schieten, men ze in andere potten , die wat grooter zijn, moet verplanten ; zodanig dat de aarde aan de wortelen blijft, alleen maar rondom van de kluit, een weinig met de uiterste fijne worteleinden wegsnijdende; en deeze verplanting geschied best in de Maij of in Augustus, of op beide tijden, als men het nodig vind; want men moet ze in geen groote potten planten, waarin ze zo wel niet willen tieren, maar haar van tijd tot tijd een grooter pot, of als ze tamelijk groot geworden zijn, een kleine houten bak geeven. De aarde, die haar best dient, is die welke zaamengestelt is uit goede losfe tuinaarde, bladaarde, wat oude vergaane koemest en zand, welke stoffen wel door malkanderen moeten gemengt worden. Wijders, als het gebeurt, dat de bladen vuil worden , of 'er kleine ongediertens aankomen, gelijk in de winter, door de nauwe opfluitingen en dampen wel gebeurt, en dat de boomen niet alleen onaanzienlijk maakt, maar ook zeer nadeelig in de groei is, zo moet men de bladen met een zagte wollen lap, die in water gedoopt is, afwasschen; zorg draagende, dat men de bladen niet kneuze, nog dat 'er te veel water in de potten kome.

Men kan de Coffee-boom ook nog op een andere wijze vermenigvuldigen, naamelijk door inlegging van deszelfs jonge tedere takjes, in kleine potten met aarde gevult; die men in een van haare leeden moet infnijden, op die wijze als men de angelieren inlegt, en vervolgens dikwils met water besproeijen, zo zullen ze niet nalaaten wortelen te spruiten; vervolgens fnijd men ze, als ze wel bewortelt zijn, dat doorgaans binnen drie of vier maanden geschied, van de oude plant af en zet ze in bijzondere potjes , dezelve wijders behandelende, gelijk van de jonge uit 't zaad gewonnene planten gezegt is.

Gebruik en Eigenschappen van de Coffee.

Het is genoegzaam bekend , waar toe de coffee dient, naamelijk voor een drank tot verversching en verkwikking, inzonderheid des morgens, hoewel hij ook wel 's agtermidags of 's avonds en op meer andere tijden gebruikt word. Wat deszelfs Eigenschappen betrest, zo word dezelve van veele gepreezen, en van andere gelaakt; die welke hem prijzen zeggen, dat hij nuttig in veelerlei gebreken en ongemakken is; als ontior anderen, dat hij de lever en maag versterkt, de kooking bevordert, de geesten opwekt, en 't hart verhengt; dat hij goed is voor verkoudheid. zinkingen , hoestpijn en jigt; als mecde voor vadzige, slijnen waterzugtige menschen, dewijl hij de taaije zuure sliimen verdunt en los maa 't : dat hij de pis drijft , maar geen vermoogen heest om den buik los te maaken nog te stoppen ; dat hij tien slaap weert, en dus kan dienen , tegens slaapetigheitl, of als men 's nagts lang waakende wil blijven; dat de damp daar van in de oogen of ooren ontfangen, de zinkingen op die doelen belet of verdrijft en het zuisen der ooren wegneemt. Andere daar in tegen , hebben den coffee-drank, als geheel schadelijk , mispreezen en afgekcurt; dewijl ze die aangemerkt hebben, als de oorzaake van veelerlei ziektens en ongemakken; dog egter zonder reeden en waarheid, want het is zeeker en door de ondervinding bekent, dat de coffee, wanneer hij ordentelijk gedronken word, geenzins schadelijk, maar eer nuttig in allealle de bovengemelde en meer andere omstandigheden is.

Door ordentelijk drinken Word verstaan, 1. dat men de coffee-drank maatig sterk en niet al te dik moet drinken, gelijk zommige menschen dezelve zo sterk maaken, dat hij wel naar inkt gelijkt; zodanige coffee is zekerlijk meer na als voordelig, inzonderheid voor drooge, dikbloedige en zwartgallige of melancolijke natuuren , dewijl hij aldus te veel verhit, en benauwtheid, beving der leeden en hartkloppingen, enz. kan veroorzaaken; 2. dat men hem zuiver en klaar moet drinken , en niet met het poeijer vermengt; nog minder , dat men het poeijer of 't grondzop van de drank moet op eeten, gelijk zommige, inzonderheid wel vrouwen doen; 't welke ten hoogsten schaadelijk is, dewijl daar door de buik en ingewanden verstopt worden, en de menschen , behalven andere groote ongemakken , een bleeke ongezonde koleur, en lelijk aanzien verkrijgen; 3. dat men deeze drank matig moet gebruiken,en niet in te grooten overvloed, nog ook ter onregter tijd; want het is met de coffee gelegen , gelijk met alle andere dingen in de weereld, die, schoon anders nuttig of onschaadelijk zijnde , egter door het overvloedige of ontijdige en onordentelijke gebruik hinderlijk, en zelfs zeer schadelijk kunnen worden. De beste tijd om de coffee te nuttigen, is 's morgens, of ook 's agtermiddags, na den eeten , vermits hij dan de kooking bevordert; als meede na de avondinaaltijd; 4. dat men zig na 't coffee-drinken eenige beweging door wandelen, enz. moet maaken; inzonderheid menschen die veel moeten zitten, of weinig bezigheeden hebben, dewijl het veele zitten of leedig zijn, zelfs schadelijk is , als men veel van eenige andere dunne drank nuttigt, al was het ook maar water; derhalven zo veel te meer de coffee, en voornaamentlijk als hij wat sterk bereid is.

Als iemand deeze regels opvolgt, zo kan hij verzekert zijn , dat hem de coffee geen de minste hinder zal doen; hoewel het waar is, die hij voor de eene complexie wel wat dienstiger of nadeeliger dan voor de andere kan zijn; gelijk allerleij andere spijzen en dranken; dog als hij eenig nadeel mogte aanbrengen, zo is zulks hoostzakelijk bij de zwaarbloedige en melancolijke menschen , voor welke men hem niet zeer dienstig oordeelt; maar 't welke alleen plaats heeft, als de zulken hem te sterk en te overvloedig drinken. Zommige willen ook, dat het veele coffee-drinken de manlijke kragten zoude verzwakken , dog dit word van andere door ondervinding tegengesprooken, en voor onwaar verklaart.

Hoe men den Coffee bereid.

Het is bekend , dat de boonen eerst moetengeroost of gebrand worden, om haar een aangenaame geur te doen hebben, die de rauwe boonen niet bezitten. Dit branden kan op verscheiderhande wilze geschieden , als eerstelijk door middel van de boonen in een aarden of ijzeren pan over een matig koolenvuur te doen, en dezelve geduurig met een houten spatel of lepel te roeren en te keeren, tot dat ze alle een donker bruine kolcur verkrecgen hebben. Of men heeft tot dien einde een bezondere zogenaamde coffee-brander, zijnde een zoort van langwerpige ronde ijzeren bus , op de wijze als een trom , die men met een dekzel fluiten kan, en een lange ijzeren steel met een houten handvatzel heeft; waar in men de boonen doet, en dezelve dan over 't vuur, met de steel op een ijzeren stander met haalten legt, terwijl vervolgens de bus door middel van haar steel geduurig omgekeert word , tot dat de boonen genoeg gebrand zijn. Of men bedient zig hier toe van een kleine blikken holle rol , die men op de vorige wijze gedunrig omdraait: Deeze of diergelijke geslootene werktuigen zijn beter, dan de coffee-boonen in een opcne pan te branden, dewijl in deeze te veel van de fijne beste deelen der coffee weg waazemen ; bij welk branden aan te merken staat, dat men dezelve niet te veel nog te weinig branden moet; want in het eerste geval verkrijgt de coffee een branderigcn en bitteren sinaak, en het beste en aangenaamst smaakende vervliegt, inzonderheid als de coffee in een open vat gebrand word: Daar in tegen, als de coffee niet genoeg of ook niet egaal gebrand is, zo behond dezelve een rauwe onaangenaame smaak. Een teeken , dat de coffee genoeg gebrand is, is doorgaans, als dezelve in de bus begint te kraaken en te knappen; als wanneer men de bus eens openen en na de koleur zien moet. Zommige doen op 't laarste een weinig boter bij de boonen, om dezelve bruiner of glanzender te doen worden, hoewel 'er andere niet van houden: Dat men de gebrande boonen in welgeslootene bussen, of beter in toegestopte glazen vlessen moet bewaaren, hebben we te vooren reeds aangemerkt, dewiil dezelve anders zeer ras hunne aangenaamste geur en kragt verliezen; weshalven men ook niet te veel te gelijk moet branden en nog minder in voorraad maalen.

Wanneer dan de coffee gebrand is, word hij in een bezondere daar toe geschikte handmoolen gemaalen, dog bij gebrek van deeze, kan men hem ook wel in een vijzel fijn stooten; daar na doet men hem in een coffeekan, giet 'er kokend water op, en laat het in de kan over het vuur een paar reizen op koomen , maar telkens de kan schielijit van 't vuur neemende , dat 't niet overloope; vervolgens laat men de kan een weinig stil staan, om te bezinken, als het dan klaar is, zo is het gereed om in te schenken; en hoe rasser en warmer men hem drinkt, hoe smaakelijker hij zal zijn: Om de coffee schielijker te doen bezinken, is 't dienstig , dat men 'er een klein weinig koud water ingiete, zoo dra men hem van 't vunr genoomen heeft; of men slaat een nat en koud linnen doek om de kan , 't welke hem ook beeter doet schuimen of roomen , en daar door bevalllg in de kopjes doet staan. Andere laten de coffee eenige tijd kooken , denkende dat hij daar door sterker zou worden , maar dit helpt hier toe niet, al kookte men hem nog zo lang, maar hij word daar door dikker of troebelcr, en wil daar na niet wel zinken en klaar worden. Wat de hoeveelheid van coffee belangt, die men bij het water voegen moet, die hrmgr af van ieders finaak en begeerte: een lood gemaalen coffee tot een mingelen of iets meer water, zal bekwaame sterke coffee dergezondheid geeven.

Wijders staat weegens het drinken van de coffee aantemerken , dat zulks ook weederom op verschillige wijze geschied, want zommige drinken hem zuiver; andere gebruiken 'er zuiker bij , 't zij brood of candizuiker, om dezelvc aangenaamer van smaak te maaken; weederom andere drinken hem met zoethout, 't zij om de zuiker te bespaaren of om dat zij het gezonder agten, dienende inzonderheid voor de borst; het zoethout word ten dien einde oerst in het water getrokken of wat gekookt , en met dit water vervolgrens de coffee bereid. Nog andere gebruiken om de smaak, ook room of melk bij de coffee, waar van men t'elkens bij het inschenkcn een weinig in de kopjes doet; inzonderheid word de room, bij de vrouwen hier toe bemint.

Coffee-bereiding A la Sultane, of op zijn Sultaans.

Wij moeten hier met weinige woorden nog aanmerken , dat men in Arabien en andere Turksche plaarzen nog een andere manier van coffee bereiding heeft, waar toe niet de coffee-boonen , maar de drooge schil die om dezelve gezeeten heeft, gebruikt word: Deeze schillen worden eerst klein gestooten en daar na over 't vuur met omtoering gebrand, op dezelfde vrijze als de boonen, dog niet zo sterk, als dan werpt men die in de coffeekan met kookend water aangevuld, en men kookt het een weinig, gelijk andere coffee. Deeze coffee word aldaar coffee des Sultans of der Sultane genaamt, in 't fransch cafe a la Sultaue, waar van in dat land veel werks gemaakt, en dezelve gezegt word zeer smaakelijk te zijn; dog alleen een drank voor de grooten zijnde, en dewijl men die bij ons niet bereiden kan , zo zullen wij 'er niets meer van zeggen. Zekere Schrijver verhaalt, dat indien men aan de coffee-drank van gebrande rogge gemaakt, waar van boven gesprooken is, ook een bijzondere van elk niet verstaanbaare naam wilde geeven, men dezelve zou kunnen Cafe a la Paisane noemen; of Cafe des Passagers, om dat een reizende, die aan de coffee gehegt is , op plaatzen daar geen coffee-boonen te bekomen zijn, ten minsten wel coffee van rogge zoude kunnen verkrijgen; dog hier van genoeg.

Nieuwe manier van Coffee bereiding.

Een zeeker Parijsche Medicus, Dr. ANDRIJ , heeft eene nieuwe zoort van coffee-drank in 't jaar 1713, in een bezondere uitgegevene verhandeling , voorgestelt; die niet uit gebrande, maar uit rauwe coffee-bonnen gekookt, of op de wijze als thee getrokken word; namelijk men kookt een half lood gestootoene coffeboonen in een pintjewater ongeveer een vierendcel uurs, of men laat ze in een trekpot sterk trekken, zo verkrijgt 't watar een eitroengeele koleur, dat men vervolgens als thee of coffee met zuiker drinkt. Dr. ANDRIJ , prijst deeze coffee-drank zeer, en houd hem veel gezonder als die van gebrande coffee; edog weinig of geen menschen hebben smaak nog kragt in dit rauwe coffeezop gevonden, weshalven het ook nie in het gebruik geraakr is.